Wendingen #1: Een blik vooruit

26 oktober 2023

Welke ontwikkelingen zie je in het veld?

‘In de afgelopen jaren is de covid-crisis natuurlijk heel bepalend geweest voor alles en iedereen in de samenleving. Er is sinds maart 2020 veel veranderd in ons doen en laten, al weten we nu nog steeds niet precies wat de duurzame consequenties zijn in bijvoorbeeld cultuurproductie en -participatie, hybride (samen)werken en nieuwe innovatieve financieringsmixen. Als fonds spreken we daarom continu met vertegenwoordigers uit vormgeving, architectuur en digitale cultuur over wendingen binnen hun discipline en wat een afgewogen, doeltreffend en fair instrumentarium is dat het fonds kan hanteren. De toepassing van de codes voor fair practice, governance en diversiteit en inclusie spelen daarin een belangrijke rol. Deze moeten beter worden verankerd in de sector. Daarin hebben wij als fonds een rol naast bijvoorbeeld Platform ACCT en brancheorganisaties.’

En wat speelt er op het niveau van de vakgebieden?

‘Binnen vormgeving blijven circulariteit en duurzaamheid als thema’s de boventoon voeren. In de slipstream van die onderwerpen zien we steeds meer aanvragen uit subdisciplines zoals social design, bio design en food design, naast bijvoorbeeld animatie en tentoonstellingsontwerp. Het aantal aanvragen dat we binnen de Regeling Vormgeving ontvingen, is in een paar jaar tijd met zo’n veertig procent gestegen tot ruim boven de vierhonderd per jaar. Dat zorgt voor grote druk op onze adviseurs en evenzo op alle collega’s. In 2024 starten we een aanvullend programma om aan het thema duurzaamheid en circulariteit verdere invulling te kunnen geven. Dat is ook belangrijk omdat het borgen van de kwaliteit van de directe leefomgeving binnen een groeiende vraag voor wooncapaciteit en energieneutraliteit een grote maatschappelijke opgave is. Samen met onder andere de lokale architectuurcentra, het Nieuwe Instituut, CRa en de betrokken ministeries zijn we in gesprek hoe we dit onderwerp nog beter kunnen adresseren in dialoog met civil society. In veel projecten die we ondersteunen zien we een gapend gat tussen beleid, kennis en uitvoering dat zichtbaar blijft in een op vertrouwen gebaseerde samenwerking tussen de (decentrale) overheid, burgers en ontwerpers. Hier blijft de roep voor het creëren van nieuwe perspectieven via bijvoorbeeld ontwerpend onderzoek en impactstudies van groot belang.

Digitale cultuur is het domein waarbinnen de steeds veranderende relatie tussen onze maatschappij en technologie wordt bevraagd, verbeeld of vormgegeven. De ontwikkelingen op dit gebied gaan snel. Digitale cultuur is daardoor een discipline die altijd in beweging is. Denk daarbij aan mediakunst, games, AV-performances, VR, XR, AI, worldbuilding, creative coding, sensory storytelling, art-science, robotica, posthumanisme en internetcultuur. Naast de Regeling Digitale cultuur van het fonds werken we met het Filmfonds samen binnen Immerse\Interact, om recht te doen aan het grote belang van hoogwaardige immersieve en interactieve producties. Opschaling, grotere zichtbaarheid, en een bredere basis van makers en producenten is in dit domein noodzakelijk.

De komende jaren neemt het fonds het penvoerderschap van de Regeling Immerse\interact in handen en vullen we de regeling aan met een distributiefaciliteit. In dit perspectief is het daarom heel welkom dat het programma Creative Industries Immersive Impact Coalition, dat wordt gefinancierd uit het Nationaal Groeifonds, eind 2024 start. Hierbinnen moeten schaalbare vormen van immersieve producties kunnen worden ondersteund. We zijn benieuwd hoe dit ambitieuze plan met de sector verder wordt uitgewerkt. Voor nu heeft het fonds te beperkte middelen om de vele, vaak kostbare projecten, die een lange productietijd hebben en worden gekenmerkt door interdisciplinaire samenwerking, in de hele keten van ontwikkeling tot presentatie en distributie volledig te kunnen ondersteunen. Als we niet oppassen haakt daar een talentvolle groep makers af en kiest die voor andere beroepspraktijken. En dat terwijl we internationaal serieus op de kaart staan met hoogwaardige XR-/VR-/AR-producties. Dat zagen we dit jaar op Venice Immersive Competition waar vijf Nederlandse (co-)producties werden geselecteerd.

De basis van de disciplines die we bedienen, wordt overigens steeds vaker in grotere mate gevormd door interdisciplinariteit. Dat is niets nieuws. Iedereen kent de Bauhaus-beweging van meer dan honderd jaar geleden, die van invloed is geweest op zowel vormgeving, kunst als architectuur. En een tijdschrift als Wendingen besteedde in diezelfde periode naast architectuur ook aandacht aan toegepaste en beeldende kunst en de kruisbestuivingen daartussen. Ik zou me zorgen maken om de individuele vakgebieden als er geen interdisciplinariteit zou zijn. Dat zou betekenen dat het veld stilstaat en niet om zich heen kijkt. Wat voor ons belangrijk is, is om continu in dialoog te blijven met het veld en met bijvoorbeeld collega-fondsen zodat we kunnen meebewegen met nieuwe ontwikkelingen. Dat hebben we de afgelopen jaren expliciet gedaan via bijvoorbeeld de Regeling Experiment, met de serie Open Oproep Research, Act & Reflect, de scout nights en het programma Platforms voor ontwerpend leren. En dat blijven we doen. Ook binnen de plannen voor de periode 2025-2028.’

Wordt er om interdisciplinaire projecten te stimuleren ook samenwerking gezocht met andere rijkscultuurfondsen?

‘Zeker. We werken met elk rijkscultuurfonds samen. Met het Nederlands Filmfonds geven we, zoals gezegd, uitvoering aan de Regeling Immerse\Interact, en met het Fonds Podiumkunsten lanceerden we in 2019 de Regeling Upstream Music x Design. We hebben met het Fonds voor Cultuurparticipatie in de afgelopen jaren twee keer de Open Oproep Eigentijds gebruik van ambachten uitgezet, en met het Nederlands Letterenfonds organiseren we al jaren de Open Oproep Literatuur op het scherm. Met het Mondriaan Fonds bieden we ontwerpers en kunstenaars een bijzondere residency-plek in Arita, Japan. Gezamenlijk geven de fondsen invulling aan een residency in de Franse atelierwoning van Theo van Doesburg, helemaal in de geest van zijn interdisciplinaire praktijk. Sectorbreed is ook Innovatielabs een sprekend voorbeeld, waarvoor we samenwerken met CLICKNL en waarbinnen projecten worden ondersteund die erop zijn gericht de veerkracht van de sector te vergroten. De resultaten daarvan zijn tot en met 29 oktober overigens zichtbaar op de expositie in het Klokgebouw op de Dutch Design Week.

Als fondsen werken we ook samen om het Caribisch deel van het Koninkrijk te bereiken en de infrastructuur daar positief te ontwikkelen. Twee mooie andere voorbeelden van samenwerking met het oog op internationalisering zijn Building Beyond, een educatief programma dat we met het Prins Claus Fonds opzetten. Onze Open Oproep Hidden (Hi)stories is onderdeel van een kennisuitwisselingstraject met het Nieuwe Instituut en draait om het ontsluiten van verborgen verhalen uit het Nederlandse koloniale verleden en postkoloniale heden.

Zijn er grote uitdagingen die van invloed zijn op de toekomstige werkwijze van het fonds?

‘Tijdens de covid-crisis hebben we het aantal aanvragen behoorlijk zien stijgen, en het niveau ligt nog altijd hoog. We verwachten dat de druk op de regelingen van blijvende aard is. De naamsbekendheid van het fonds is in alle delen van het land toegenomen, disciplines verbreden, we bereiken een diversere groep makers en de meerwaarde van de inzet van ontwerpkracht wordt door meer partijen erkend. Op verschillende niveaus zoeken we daarom naar verlichting van de procedures met betrekking tot subsidieverlening, dat wil zeggen intern, maar ook richting adviseurs en aanvragers. Het doel is om het aanvraag-, ontwikkel- en verantwoordingsproces meer in te richten op basis van vertrouwen. Dat moet voor iedereen voor verlichting zorgen. We zijn in dat opzicht ook benieuwd naar de aanbevelingen van de visitatiecommissie die we binnenkort ontvangen.’

Hoe verhoudt die druk op de regelingen zich tot de toegankelijkheid van het fonds?

‘Dat het merendeel van onze regelingen wordt overvraagd, zorgt in zekere zin voor een spagaat. De rijkscultuurfondsen, en daarmee het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie, hebben binnen de culturele infrastructuur een belangrijke verantwoordelijkheid voor een zo breed mogelijk bereik van de culturele en creatieve sector. Dat brengt ons in een toegankelijkheidsspagaat. Enerzijds staan we open voor een zo breed en divers mogelijke groep aanvragers, en tegelijkertijd moeten we het mogelijk aantal aanvragen beteugelen om onze uitvoeringstaak beheersbaar te houden én het percentage afwijzingen binnen elke regeling aanvaardbaar te houden. Dit moet ervoor zorgen dat we niet te veel positief beoordeelde voorstellen uiteindelijk niet kunnen honoreren omdat er geen budget is. We willen het werkveld dus in de breedte blijven bedienen met aandacht voor de meerstemmigheid die daarbij hoort. De druk op de regelingen vraagt om een nog scherpere afbakening, zodat we binnen de schaarse middelen maximale betekenis voor de sector realiseren. Hoe? Dat werken we de komende maanden verder uit.’

In februari 2024 presenteert het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie het beleidsplan 2025-2028. Dit wordt geschreven op basis van het beleidskader 2025-2028 dat het ministerie van OCW aan het fonds meegaf en op basis van veel gesprekken en bijeenkomsten met het ontwerpveld.

Foto bovenaan: directeur-bestuurder Syb Groeneveld tijdens de opening van de tentoonstelling ‘The Rest Is Still Unwritten’ in de portiersloge tijdens de Dutch Design Week 2023. Foto: Clara Gus