Hoe betrek je ontwerpkracht bij de inrichting van NL?

8 april 2021

Maarten: 'Nederland staat voor een aantal grote maatschappelijke opgaven en die vragen allemaal om ruimte. Denk aan de bouw en verduurzaming van grote aantallen woningen, de realisatie van nieuwe werkomgevingen, de duurzame productie, opslag en distributie van voedsel en energie en de aanleg van nieuwe voorzieningen voor waterberging, natuur en recreatie. Omdat ruimte een schaars goed is in ons land, is het belangrijk om goed over de inrichting van onze toekomstige leefomgeving na te denken en hierin slimme combinaties en scherpe keuzes te maken. Het Stimuleringsfonds is overtuigd van de verbindende en verbeeldende kracht van ruimtelijk ontwerpers bij de aanpak van dit soort complexe planningsvraagstukken. Daarom zijn onlangs vanuit deze twee nieuwe regelingen de eerste twee thematische open oproepen uitgeschreven waarmee wij ontwerpend onderzoek rondom deze vraagstukken mogelijk maken en nieuwe samenwerkingen stimuleren tussen ruimtelijk ontwerpers, wetenschappers en experts bij (semi)publieke organisaties.'

Dat klinkt nogal omvangrijk en abstract. Welke werkwijze streven jullie na?
Jetske: 'We stimuleren ontwerpend onderzoek dat zich richt op concrete ruimtelijke opgaven en dat wordt uitgevoerd door een interdisciplinair team van ontwerpers en experts. Het resultaat van dit ontwerpende onderzoek zijn nieuwe ruimtelijke visies en ontwerpvoorstellen voor de toekomst. Een goed voorbeeld is het project Boven het Maaiveld, waarin ontwerpers, provincie en bewoners samen op zoek gingen naar mogelijkheden om duurzame energiebronnen in een nieuw landschap vorm te geven.'

Maarten: 'Ontwerpend onderzoek geeft antwoord op de vraag hoe je co-creatie kunt realiseren met betrokken burgers, ondernemers, deskundigen, organisaties en overheden. De verbindende en verbeeldende kracht van ontwerp helpt bij het scherpstellen van opgaven, het inzichtelijk maken, afwegen en verbinden van belangen, het organiseren van draagvlak en het initiëren van nieuwe samenwerkingen. Het is een waardevol procesinstrument dat bij voorkeur in de initiatieffase van projecten wordt ingezet.'

Er staan nu twee open oproepen uit. Wat is het verschil?
Jetske: 'De Open Oproep Prachtige productielandschappen adresseert de grote opgave van de inrichting van het toekomstige productielandschap van Nederland. We zoeken projectvoorstellen die invulling geven aan nieuwe vormen van voedselproductie, winning uit duurzame energie en de gelijktijdige behoefte aan natuurrecreatie. We vragen een ontwerpteam te vormen dat samenwerkt met experts. Dat kunnen allerlei partijen zijn, van landbouworganisaties en boeren tot wetenschappers, gemeenten, provincies en waterschappen. Als het maar 'vernieuwers' zijn die op onderzoekende wijze willen samenwerken aan dit vraagstuk. En belangrijk, binnen het Actieprogramma Ruimtelijk Ontwerp, waaronder deze oproep valt, zijn ontwerpers de hoofdaanvrager; samenwerkende partijen treden op als mede-aanvrager.'

Maarten: 'De Voucherregeling Ruimtelijk Ontwerp is anders van opzet. De regeling sluit net als het actieprogramma inhoudelijk aan bij de vier grote opgaven uit de Nationale Omgevingsvisie (NOVI), maar het gaat hier om een tijdelijke impulsregeling waarmee wij ons juist op decentrale overheden en (semi)publieke organisaties richten. Binnen de open oproepen die wij vanuit deze regeling uitschrijven, kunnen zij een innovatievoucher van € 10.000 tot € 30.000 aanvragen. Hiermee kunnen zij extra ontwerpkracht inschakelen bij het verkennen en versterken van hun beleid. Aan ruimtelijk ontwerpers en onderzoekers kunnen zij zo een concrete opdracht verstrekken voor een ontwerpend onderzoek naar de lokale consequenties van die grote opgaven. De Open Oproep Vitale steden en dorpen is de eerste in een reeks van in totaal acht oproepen die wij in 2021 binnen de voucherregeling zullen uitschrijven.'

En hoe komen partijen dan in aanmerking voor zo'n innovatievoucher?
Maarten: 'Om voor een innovatievoucher in aanmerking te komen, moeten geïnteresseerde organisaties uit de (semi)publieke sector, zoals gemeenten, provincies, waterschappen, woningbouwcorporaties, zorginstellingen en uitvoeringsorganisaties en regionale samenwerkingsverbanden, samen met ruimtelijk ontwerpers en onderzoekers een aanvraag indienen. Deze moet een concrete casus of ontwerpvraag bevatten die inhoudelijk aansluit bij het thema van de betreffende open oproep. Tot de zomer zetten we elke maand een nieuwe oproep uit, die vervolgens drie maanden openstaat. Na de zomer herhaalt deze hele reeks zich. In één jaar tijd verwachten wij zo circa tweehonderd nieuwe samenwerkingen te initiëren. De opdrachten die via de vouchers aan ontwerpers worden verstrekt, hebben een looptijd van één tot drie maanden. Dat is een ander belangrijk verschil met de open oproepen binnen het actieprogramma, die hebben juist een langdurige scope van minstens één jaar in de eerste fase tot twee jaar in vervolgfases.'

Stel dat ik als organisatie interesse heb om met ontwerpers samen te werken, maar niet weet met welke ontwerper?
Maarten: 'Dat is een voorstelbare situatie. Als op het moment van indienen nog geen ruimtelijk ontwerper of onderzoeker bij het project is betrokken, dan kan dat bij aanvraag in het projectcanvas worden aangegeven. Bij een positieve beoordeling kan vanuit het fondsnetwerk worden gezocht naar een geschikte partner op het gebied van ontwerpend onderzoek en een matchmakingstraject worden opgestart. Definitieve toekenning vindt in dat geval pas plaats nadat overeenstemming over de uit te voeren werkzaamheden is bereikt.'

Jetske: 'Binnen het actieprogramma is deze vorm van matching niet mogelijk. Wij richten ons op interdisciplinaire samenwerking tussen ontwerpers en experts, maar vragen coalities om gezamenlijk een aanvraag in te dienen met de ontwerper als hoofdaanvrager. Daarnaast organiseren we bijeenkomsten die de mogelijkheid bieden om kennis te maken met potentiële partners waarmee gezamenlijk aan een open oproep kan worden deelgenomen. Ook is het mogelijk om een opstartsubsidie aan te vragen, doorlopend vanaf 1 mei t/m 30 juni 2021, om de kansen te verkennen voor samenwerking en een projectvoorstel uit te werken voor een aanvraag die uiterlijk 20 september 2021 binnen moet zijn.'

Lerend netwerk
Gedurende de looptijd van beide regelingen werkt het fonds aan een lerend netwerk van decentrale overheden, (semi)publieke organisaties, experts, ontwerpers en andere professionals. Op die manier stimuleren we actieve kennisuitwisseling en beogen we de impact van beide trajecten als geheel en inzicht in de kracht van ontwerp in het bijzonder te vergroten.

Blijf op de hoogte
Bent u geïnteresseerd in de resultaten en inzichten uit de Voucherregeling Ruimtelijk Ontwerp en het Actieprogramma Ruimtelijk Ontwerp? En blijft u graag op de hoogte van verdiepende lezingen, masterclasses en werkbijeenkomsten die het Stimuleringsfonds in het kader van de voucherregeling en het actieprogramma organiseert? Schrijf u hier in voor de nieuwsbrief De nieuwe ruimte.