Actieprogramma Ruimtelijk Ontwerp

Nederland staat voor grote maatschappelijke opgaven die vragen om ingrijpende aanpassingen van onze leefomgeving. Welke rol kan ontwerp hierin spelen? Het Actieprogramma Ruimtelijk Ontwerp 2021-2024 is een stimuleringsprogramma om de inzet van ruimtelijk ontwerp bij de aanpak van deze opgaven te versterken en een integrale benadering te stimuleren.

De ruimtelijke opgaven waar Nederland voor staat zijn groot en complex. Denk aan de bouw van een miljoen woningen, de aanpassing aan een veranderend klimaat en overstap naar duurzame energie, de omschakeling naar kringlooplandbouw en de aanleg van nieuwe voorzieningen voor waterberging, natuur en recreatie.

Complicerende factor is dat ruimte een schaars goed is in ons land. Veranderingen zullen plaatsvinden in onze directe leefomgeving: in buurten, dorpen, steden en in het landschap. De inzet van ontwerp en ontwerpers – zoals architecten, stedenbouwkundigen en landschapsarchitecten – is een belangrijk instrument om deze veranderingen te laten slagen en kan er zelfs toe leiden dat de kwaliteit van de leefomgeving verbetert.

vier grote opgaven

In de periode 2021-2024 is het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie een belangrijke uitvoeringspartner van het Actieprogramma Ruimtelijk Ontwerp, een initiatief van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Het fonds zal zich gedurende vier jaar richten op het stimuleren van regionale en lokale initiatieven en sluit daarbij aan op vier grote opgaven uit de NOVI, de Nationale Omgevingsvisie:

- ruimte voor klimaatadaptatie en energietransitie;
- duurzaam economisch groeipotentieel;
- sterke en gezonde steden en regio’s;
- toekomstbestendige ontwikkeling van het landelijk gebied.

interdisciplinaire coalities

Het Stimuleringsfonds schrijft jaarlijks twee open oproepen uit die interdisciplinaire coalities de kans bieden om vanuit een integrale ontwerpbenadering te onderzoeken hoe omvangrijke ruimtelijke transitieprocessen kunnen worden aangepakt en de ruimtelijke kwaliteit van Nederland kan worden verbeterd. De projecten die binnen de open oproepen worden ondersteund, hebben een tijdspanne van minstens één jaar in de eerste fase tot twee jaar in vervolgfases. De thema’s en doelen van de verschillende open oproepen wordt in samenspraak met een programmaraad bepaald. Er zijn inmiddels vijf open oproepen uitgezet: Prachtige productielandschappen, Anders werken aan wonen, Bouwen vanuit de bodem, Wegen naar welzijn en Ruimte voor rechtvaardigheid.

programmaraad

De programmaraad bestaat uit: David Hamers, plaatsvervangend sectorhoofd Ruimtelijke Ordening en Leefomgevingskwaliteit Planbureau voor de Leefomgeving, Christine Carabain, Senior Adviseur Secretariaat Maatschappelijk Impact Team, Shay Raviv, Curator Embassy of Inclusive Society Dutch Design Foundation, Jannemarie de Jonge, lid van het College van Rijksadviseurs, Ingeborg Thoral, Mixst Urbanism, Theo Stauttener, Partner Stadkwadraat BV, Marinke Steenhuis, partner SteenhuisMeurs en Jeroen Niemans, adviseur bij Hiemstra en de Vries. Bekijk hier de overige functies van de leden van de programmaraad.

ontwerpend onderzoek

Ontwerpers maken in deze trajecten vaak gebruik van ontwerpend onderzoek. Deze methodiek of werkwijze is gericht op de ontwikkeling van nieuwe ruimtelijke visies en ontwerpvoorstellen voor de toekomst. Het geeft antwoord op de vraag hoe je co-creatie kunt realiseren met belanghebbende partijen zoals burgers, ondernemers, deskundigen, organisaties en overheden. Het helpt in de strategische fase bij het scherpstellen van opgaven, het inzichtelijk maken, afwegen en verbinden van belangen, het organiseren van draagvlak en het initiëren van nieuwe samenwerkingen. Zo ontstaat er ruimte voor integrale toekomstperspectieven en mogelijke oplossingsrichtingen, maar ook voor nieuwe inzichten wat betreft beleidsvorming bij overheden en marktpartijen. Er is niet één type ontwerpend onderzoek. Dit instrumentarium kan worden ingezet in verschillende fasen van de ontwikkeling en op diverse schaalniveaus.

community of practice

Om kennisuitwisseling te stimuleren, initieert het Stimuleringsfonds samenwerkingsverbanden en organiseren we verdiepende lezingen, masterclasses en werkbijeenkomsten waar ervaringen worden gedeeld en resultaten worden gepresenteerd. Dat doen we al dan niet in samenwerking met netwerkpartners, zoals de Nederlandse Vereniging voor Tuin- en Landschapsarchitectuur (NVTL), Nederlandse Vereniging Duurzame Energie (NVDE), Consortium Zon in Landschap en de lokale architectuurcentra.

de nieuwe ruimte

Op het platform De nieuwe ruimte bundelen we de (tussentijdse) resultaten van het Actieprogramma Ruimtelijk Ontwerp. Het platform vormt een plek voor uitwisseling van ontwerpend onderzoek, kennis en ervaring voor alle projectteams, partners en andere geïnteresseerden in de ruimtelijke kwaliteit van Nederland.

Afbeelding: Afdeling Buitengewone Zaken