Ruimte voor rechtvaardigheid – 12 projecten geselecteerd

25 januari 2024

De Open Oproep Ruimte voor rechtvaardigheid heeft als doel om vernieuwende strategieën voor rechtvaardigheid en inclusie te ontwikkelen, zodat de grote verbouwing van Nederland vanuit een bewust gedefinieerd rechtvaardigheidsperspectief kan plaatsvinden. Hoe kan de transformatie van Nederland ook worden ingezet als middel om de kwaliteit van leven voor iedereen te verbeteren?

algemene indruk

De meeste projecten in deze oproep zijn gericht op thema’s als wonen en huisvesting, vergrijzing, gendergelijkheid, democratie, klimaat en energie. De projecten laten een sterke spreiding zien over zeer diverse doelgroepen in de samenleving; jongeren, kinderen, ouderen, vluchtelingen, statushouders en dak- en thuislozen. Het merendeel van de projecten onderzoekt de rechtvaardigheid in de wisselwerking tussen de systeemwereld en de leefwereld. Hier wordt op verschillende manieren invulling aan gegeven. Bijna alle projecten gebruiken participatie als methodiek, wat grote inzet vergt van de aanvragers om een duurzame relatie op te bouwen in de wijk en met bewoners. Er zijn diverse samenwerkingen opgezet tussen ontwerpers, overheden, ondernemers en bewoners die zich inzetten om met de grote wederombouw van Nederland een stapje dichterbij rechtvaardigheid te kunnen komen.

beoordeling

Alle ingediende aanvragen zijn ter advies voorgelegd aan een onafhankelijke commissie bestaande uit Wouter Pocornie, Lena Knappers, Romy Heymans en Céline Janssen. Zij beoordeelden de projecten op de volgende criteria:

- de relevantie van de vraagstelling;
- de kwaliteit van het plan van aanpak;
- de mate van vernieuwing;
- de expertise van de betrokken partijen;
- de wijze van kennisdeling van (tussen)resultaten.

selectie

De breedte van de selectie blijkt uit de volgende drie projecten:

BRIGHT coöperatie U.A. – School voor Strijders, een leeromgeving voor zelfredzame stedelijke gemeenschappen op basis van hiphop
Volgens het projectteam van Verdedig Noord, vertegenwoordigd door de ontwerpers van BRIGHT coöperatie U.A., maakt de haperende vastgoedmarkt duidelijk hoe afhankelijk stedelijke ontwikkeling is van het verdienmodel van vastgoedontwikkelaars en -investeerders. Het project School voor Strijders, een leeromgeving voor zelfredzame stedelijke gemeenschappen op basis van hiphop richt zich mede daarom op het ontwikkelen van meer zelfredzaamheid van stedelijke gemeenschappen. Amsterdam-Noord is de thuisbasis van initiatief Verdedig Noord, dat al jaren strijdt tegen gentrificatie, door te bouwen aan een weerbare lokale gemeenschap en solidaire stad en zo een rechtvaardige samenleving. De groeiende vraag aan Verdedig Noord naar hun ervaringen in de strijd tegen gentrificatie is de aanleiding voor de oprichting van de School voor Strijders waar kennis en ervaringen worden uitgewisseld om bij te dragen aan een stad waar ruimte is voor zelfredzame stedelijke gemeenschappen. Het lesprogramma van de School voor Strijders is gebouwd rondom diverse elementen uit de hiphopcultuur zoals sampling, cyphers (informele samenkomst en artistieke uitwisseling die bijdraagt aan gemeenschapsvorming) als basis voor gesprekken en het doorgeven van (verworven) kennis volgens de filosofie van Each One Teach One. De School voor Strijders organiseert samen met een aantal partners meerdere sessies om het curriculum op te bouwen, waarbij de basis gevormd wordt door de ervaringen van Verdedig Noord rondom hun projecten, specifieke acties en activiteiten. Doel is te komen tot een volwaardig lesprogramma voor bewoners van Amsterdam-Noord, werknemers van de gemeente, woningcorporaties, vastgoedontwikkelaars en dergelijke partijen die werken aan ontwikkelingen in Amsterdam-Noord en overige geïnteresseerden van buiten Amsterdam-Noord. 

OMERO – Reimagining Housing for Migrant Workers
Voor het onderzoek Reimagining Housing for Migrant Workers neemt het ontwerpteam van OMERO de tijdelijke huisvesting van Europese arbeidsmigranten in parallelle werelden van bijvoorbeeld vakantieparken of speciaal ontworpen hotels als vertrekpunt. De huisvesting van arbeidsmigranten in zogenaamde ‘flexwoningen’, die zich in de buurt van distributiecentra, kassen of snelwegen bevinden, is volgens OMERO voornamelijk gericht op efficiëntie en wordt gebruikt om de arbeidskrachten te controleren en disciplineren. Het oorspronkelijke concept van flexibele huisvesting, waarbij de woning op verschillende manieren kan worden aangepast, verliest hiermee volgens de ontwerpers aan betekenis. In het ontwerpend onderzoek Reimagining Housing for Migrant Workers onderzoekt het ontwerpteam hoe zij daadwerkelijk flexibele huisvesting voor Europese arbeidsmigranten kunnen ontwerpen, die bijdraagt aan de emancipatie en inclusie van deze groeiende groep in de lokale Nederlandse gemeenschappen. Hiervoor werkt het team samen met de Roma-gemeenschap, een groep arbeidsmigranten die op camping De Witte Plas in Noord-Brabant wonen en Stichting Barka, een organisatie die Europese arbeidsmigranten in Nederland ondersteunt. De onderzoeksresultaten worden gedeeld via artikelen, een boek en een symposium. Het uiteindelijke doel van dit ontwerpend onderzoek is om zowel de publieke perceptie en de ontwerpbenadering als de institutionele blik op huisvesting van arbeidsmigranten te veranderen.

Studio Pinar Balat – City Forest Communities
In het project City Forest Communities onderzoekt Studio Pinar Balat de mogelijkheden van nature-based solutions als middel om bij te dragen aan een rechtvaardige transformatie van naoorlogse wijken. De projectlocatie is de naoorlogse Herkingenbuurt in Pendrecht (Rotterdam-Zuid). Een buurt waar, volgens de ontwerpers, de leefbaarheid en veiligheid onder druk staan en waar een grotere kansenongelijkheid bestaat in vergelijking met andere delen van Rotterdam. Door gebruik te maken van specifieke financiële constructies, zoals koolstofkredieten en local carbon offsetting (het compenseren van CO2-emissies op lokaal niveau), onderzoeken de ontwerpers hoe de sociaaleconomische weerbaarheid in een naoorlogse wijk vergroot kan worden. Dit doen ze door middel van de klimaat adaptieve groen-verdichting in tiny forests volgens de Miyawaki-methode in te zetten. Dit is een methode, waarbij in relatief korte tijd dichtbegroeide bossen ontstaan van verschillende inheemse boomsoorten met een hoge ecologische verscheidenheid die daardoor weerbaarder zijn voor ziektes en plagen. De gekozen aanpak draagt daarnaast positief bij aan de biodiversiteit. Na deze ontwerpverkenningen worden bevindingen via (video-)interviews besproken met stakeholders en experts, voordat een beheermodel inclusief financieringsmogelijkheden wordt ontwikkeld. Bewegend beeld zoals videoregistraties van interviews en Virtual Reality (VR) verbeeldingen spelen een belangrijke rol in het project en zullen veelvuldig worden ingezet bij de communicatie. Overige producten zijn kaartanalyses, strategische visiekaarten, diagrammen en motion graphics.

Bekijk hier de hele selectie.

cijfers

Uit de 26 beoordeelde aanvragen zijn 12 voorstellen geselecteerd. Het honoreringspercentage komt daarmee op 46,2 procent. Voor deze fase van de open oproep was een budget van € 360.000 beschikbaar. De maximumbijdrage per project bedroeg € 30.000.

context

De Open Oproep Ruimte voor rechtvaardigheid is de vijfde oproep die is uitgezet binnen het Actieprogramma Ruimtelijk Ontwerp. Dit vierjarige programma biedt multidisciplinaire coalities de kans om vanuit een integrale ontwerpbenadering te onderzoeken hoe omvangrijke ruimtelijke transitieprocessen kunnen worden aangepakt en de ruimtelijke kwaliteit van Nederland kan worden verbeterd.

Het Stimuleringsfonds is een belangrijke uitvoeringspartner van het programma en schrijft jaarlijks twee open oproepen uit, die inhoudelijk onder andere aansluiten bij de grote opgaven zoals die zijn benoemd in de Nationale Omgevingsvisie (NOVI). Het programma heeft een budget van € 2,4 miljoen per jaar. Het Actieprogramma Ruimtelijk Ontwerp is een initiatief van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties en het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. De (tussentijdse) resultaten zijn te bekijken op platform De nieuwe ruimte.

vervolg ARO

In april 2024 volgt de zesde en laatste oproep binnen deze beleidsperiode van het Actieprogramma Ruimtelijk Ontwerp.