Samenwerken in de gehandicaptenzorg

De Heygraeff, onderdeel van zorgorganisatie Reinaerde, ligt aan de N224, net voorbij Woudenberg. Van een afstand heeft het wat van Centre Parcs of Landal. Laagbouw, bungalows, groen, enkele hogere, centraal gelegen gebouwen. In de directe omgeving van het terrein liggen campings en een meer.

Dichterbij vallen de hekken op, de slagbomen. Het is niet vanzelfsprekend om op of van het terrein te komen. Hier wonen 167 mensen met verstandelijke en lichamelijke beperkingen. Zelfstandig wonen is voor hen niet mogelijk, maar daarom hoeven ze nog niet 'weggestopt' te worden. Carlie van Hamersveld, manager 'werk en dagbesteding' bij Reinaerde: 'Vroeger waren de cliënten hier jonger. Er was hier een bloemenkas, een winkeltje, dieren. De mensen die hier nu wonen, zijn gemiddeld ouder, minder mobiel, hun problematiek is complexer. Door de tijd heen is dit een gesloten terrein geworden.'

contact met het normale leven
Sjaak Langenberg, kunstenaar en ontwerper, is samen met collega Rosé de Beer, mede dankzij ondersteuning vanuit het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie, aan het werk op De Heygraeff. 'Het gaat voor deze doelgroep en de samenleving hier omheen niet zozeer om directe communicatie, dat is vaak lastig, maar wel om zien en gezien te worden.' Henk woont op De Heygraeff en is een goed voorbeeld van wat Langenberg bedoelt. Henk is wat ouder en zit vaak in de ontvangstruimte van het hoofdgebouw, ook deze middag. Hij zit daar, vertelt Carlie van Hamersveld, omdat hij dan ten minste nog andere mensen kan groeten en de auto's van de aanliggende N-weg voorbij ziet komen. Henk laat zien dat juist contact met het normale leven bijdraagt aan klein dagelijks geluk.

Carlie van Hamersveld: 'Werk en dagbesteding buiten het terrein zijn een vast onderdeel van het dagelijks leven van cliënten. Als zorgprofessional denk ik in pragmatische activiteiten, bijvoorbeeld glas ophalen in de buurt, waardoor de cliënten in contact komen met het dagelijks leven om hen heen. Sjaak en Rosé kijken breder, zij maken bijvoorbeeld verbinding met de recreatieve omgeving van dit terrein.' Rosé de Beer: 'Wij creëren ruimte voor anderen zodat dat de mensen hier – cliënten, vrijwilligers, professionals – energie krijgen.'

Sjaak Langenberg vertelt ter illustratie over een tent die hij en De Beer op het terrein hadden neergezet om De Heygraeff te ontdekken als recreatieve plek. Zij sliepen er een paar nachten. Enkele cliënten namen voorzichtig een kijkje en gluurden door het raampje naar binnen. Carlie van Hamersveld: 'Die tent gaf dus al contact, verbinding. Dit is een plek die altijd maar suddert. Je sust mensen daarmee in slaap, Sjaak en Rosé zorgen voor ontmoetingen en nieuwe ervaringen.'

de prikkels voor Ed
Ambities als inclusie en verbinding, waaraan in Woudenberg wordt gewerkt, kunnen gewoonlijk op veel instemming rekenen. Maar zonder risico's is het niet. Het 'voortkabbelen', zoals zorgmanager Carlie van Hamersveld de dagelijkse praktijk op De Heygraef noemt, heeft een voordeel. Het betekent rust, veiligheid en weinig prikkels. Ze noemt de verhouding tussen veiligheid en prikkels 'een voortdurend gesprek'. Het idee van Sjaak Langenberg en Rosé de Beer om op het terrein onder de naam 'Re-creatie' een gastatelier in te richten voor kunstenaars en ontwerpers, waar hergebruik van de afvalstromen binnen Reinaerde centraal staat en de zorg voor mens en materiaal samen komen, roept dan ook vragen op.

Onderdeel van het plan is dat hier op termijn een kringloopwinkel aan kan worden gekoppeld waar ook mensen uit de omgeving van De Heygraeff welkom zijn. Uit de 'verwantenraad' kwam de reactie dat er met de komst van zo'n atelier en eventuele winkel 'wel veel meer auto's op het terrein komen'. En iemand wilde weten 'wat Ed als cliënt hieraan heeft'. Sjaak Langenberg: 'Wij nemen die zorgen natuurlijk serieus, maar kijken wel waar er ruimte is voor nieuwe invalshoeken. In de zorg draait alles om de cliënt. Als je echter een omgeving ontwerpt waar verwanten, medewerkers of gasten op het terrein zich prettiger voelen, dan heeft de cliënt daar wel degelijk iets aan. Gastkunstenaars en ontwerpers kunnen juist passende meerwaarde leveren voor Ed en zijn omgeving,'

het sudderen voorbij
Het vinden van de 'passende meerwaarde', het samenwerken tussen kunstenaars en zorgprofessionals is natuurlijk zoeken. Ontwerpers en zorgprofessionals zijn verre van dezelfde mensen. Sjaak Langenberg: 'Een van de managers hier op De Heygraeff zei bij de kennismaking tegen mij dat hij niets met kunst heeft. Ik antwoordde dat ik weer niets met managers had. "Nu is het 1-1", zei de manager toen grijnzend.'

Langenberg betitelt de werkwijze van hem en Rosé de Beer als 'learning by doing'. En ja, dat wringt dan met de manier waarop de zorg wil werken. Neem de tent waarin Langenberg en De Beer enige tijd bivakkeerden. Zorgmanager Carlie van Hamersveld: 'In de zorg willen we zoiets helemaal uitwerken, alles regelen, alles inschatten'. Rosé de Beer: 'Terwijl wij de tent opzetten en kijken wat er dan gebeurt. Het is de makerscultuur versus de vergadercultuur.'

Carlie van Hamersveld ziet ondertussen bij zichzelf al het resultaat van de eigenlijk pas net begonnen samenwerking met Langenberg en De Beer. 'Toen ik hier intramuraal kwam werken, kon ik bepaalde creativiteit niet meer kwijt. Ik sudderde zelf eigenlijk ook. Nu dit project er is, loop ik toch wat anders rond en ik zie dat ook bij collega's en cliënten. Het helpt gewoon als je in je leven zo nu en dan mensen met een andere kijk tegenkomt.'

Het idee voor het gastatelier is inmiddels in een volgende fase beland. Afgelopen zomer zette het Stimuleringsfonds in samenwerking met het Mondriaan Fonds een Open Oproep Residentie Re-creatie bij zorgorganisatie Reinaerde uit voor de residency. Vanuit het Stimuleringsfonds werden ontwerpers Robin Weidner en Arvid & Marie geselecteerd. Weidner gaat de bewoners van Reinaerde interactieve workshops geven waarin het werken met afvalmateriaal centraal staat. Arvid & Marie gaan tijdens hun residency in co-creatie met de bewoners werken aan een muziekinstrument dat zal worden ingezet bij het geven van muziektherapie binnen de zorginstelling.

Tekst: Piet-Hein Peeters

Lees ook:
Anders denken in de jeugdzorg
Ouderenzorg verbinden met de maatschappij