SETUP: ‘Het uitgangspunt is dat vertrouwen, inclusiviteit en autonomie heel duidelijk centraal staan’

Het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie moedigt aanvragers aan in te spelen op de actualiteit. En dat is precies wat SETUP deed door in reactie op de corona-app die de overheid ontwikkelt een eigen onderzoek te starten naar een dergelijke app.

26 mei 2020

In reactie op het door het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport in korte tijd opgetuigde traject om een app te ontwikkelen die moet helpen bij het indammen van covid-19, schreef medialab en kennisplatform SETUP een call uit. ‘We willen met de call komen tot speculatieve scenario’s om de maatschappelijke gevolgen van de introductie van de app bespreekbaar te maken’, vertelt Krista Hendriks van SETUP. Zeven in uiteenlopende disciplines werkzame makers werden geselecteerd: Gerjanne van Gink, Nicky Liebregts, Myrthe Krepel en Dorian Kingma (samen Collectief SMELT), Tom Schouw, Aina Seerden en Niels Sinke. Krista Hendriks: ‘De makers zijn in drie teams aan de slag gegaan met de thema's macht, vertrouwen en controle, schijnveiligheid en -objectiviteit en sociale structuren en polarisatie. De centrale vraag daarbij was hoe je voelbaar kunt maken wat de introductie van een overheidsapp om het virus te beteugelen teweeg kan brengen. Via ontwerpend onderzoek kwamen de teams in een geconcentreerde werkperiode van drie weken ieder tot een prikkelend idee.’ Analoog aan het traject van het ministerie werden deze ideeën op maandag 18 mei publiek gemaakt in een appathon. De conceptontwerpen werden bevraagd door een divers panel, bestaande uit trendwatcher digitale technologie Jarno Duursma, expert gezondheidsrecht en nieuwe technologie Renée Dekker, cultuursocioloog Siri Beerends, technofilosoof Rens van der Vorst en Esther Crabbendam van Bits of Freedom.

Campagne image by Nastia Cistakova

speculatief ontwerp

De conceptontwerpen liepen sterk uiteen: van een gepersonaliseerd mondkapje waarop is af te lezen hoe de drager omgaat met de opgelegde maatregelen en wat veiligheid voor hem of haar betekent, tot een app die gebruikers stimuleert om samen te werken in het bewaken van de grenzen van ons gedrag, of een ‘Covid pack’ dat iedere Nederlander op basis van een onderverdeling in risicogroepen individuele bewegingsruimte geeft. Een oplossing pretenderen de ontwerpen niet te bieden. Wel laten ze zien dat je door andere uitgangspunten te kiezen op alternatieve online en offline scenario’s uitkomt. Panellid Esther Crabbendam: ‘Heel mooi aan deze conceptontwerpen is dat het uitgangspunt niet is hoe technologie kan worden ingezet voor een zo efficiënt mogelijke oplossing van het probleem, maar dat vertrouwen, inclusiviteit en autonomie heel duidelijk centraal staan. Je komt dan op hele andere dingen uit dan een Bluetooth tracking app, zo blijkt.’

Doordat de makers een aantal zaken heel letterlijk hebben genomen en soms kozen voor een op het oog zelfs naïeve insteek, roepen de ontwerpen vooral vragen op die missen in het debat over de overheidsapp. Hoe werkt het praktisch? Is het makkelijk te saboteren? Schaadt het niet meer dan dat het baat? Wie bepaalt de regels? En op basis van welke kennis? Waar de landelijke discussie in belangrijke mate blijft steken op wat technisch kan en juridisch mag, geven de ontwerpen van de drie teams ruimte aan belangrijke morele vragen. Juist dat is de waarde van speculatief ontwerp: het helpt abstracte zaken fysiek en concreet te maken en de discussie erover te entameren.

technologie-kritische discussie

Velen van ons ontbreekt het aan kennis om een goede inschatting te kunnen maken van de voors en tegens van inzet van technologie en belangrijker nog van de verschuiving van de verantwoordelijkheid naar technologie. Gevaarlijk, want dat technologie de oplossing is voor problemen als de covid-19-pandemie, is allesbehalve een uitgemaakte zaak. Panellid Renée Dekker: ‘Technologie moet altijd wel een kans krijgen. Maar deze discussie is er meer een over goed en kwaad dan over het middel zelf.’ Het voeren van een goede discussie die op verschillende manieren wordt ingestoken, is daarom extra belangrijk. Het Stimuleringsfonds erkent dat, en daarom ontvangen platforms als SETUP subsidie van het fonds. De komende tijd zal SETUP zich ervoor inspannen dat de discussie zo breed mogelijk wordt gevoerd. Via de website van het platform blijf je op de hoogte van de ontwikkelingen. Ben je benieuwd naar de pitches en de tijdens de appathon gevoerde discussie, bekijk die dan hier terug. Of luister deze podcast aflevering waarin SETUP praat met maker Tom Schouw en het ontwerpersduo SMELT (Myrthe Krepel & Dorian Kingma) over Patrona.