Urban Reefs: Nieuwe wildernis in de stad

Landschapsontwerper en onderzoeker Pierre Oskam en architect en computational designer Max Latour werkten aan het project Printen met leven binnen de Regeling Experiment. Na veel experimenten met klei, mycelium, koffie, zaden en papierpulp creëerden ze 3D-geprinte Urban Reefs als habitat voor een verscheidenheid aan organismen. ‘Er is te weinig ruimte voor “spontane wildernis” in de versteende steden,’ zegt Oskam. ‘We geloven in de samenwerking tussen natuur en technologie als een soort ecosysteem dat nieuw leven in de stad faciliteert.’

De eerste ideeën kregen vorm toen Pierre Oskam na zijn opleiding tot landschapsarchitect aan de TU Delft, een paar jaar door Europa reisde en gefascineerd raakte door verlaten overwoekerde fabrieksterreinen. De tekeningen, filosofieën, gesprekken, bevindingen, data en inspirerende literatuur die hij tijdens zijn verkennend onderzoek verzamelde, verwerkte hij in zijn PhD Design & Ecosophy. Wat als je die plekken ook spontaan kan laten ontstaan in versteende steden? Dat werd de vraag die Oskam binnen zijn praktijk probeert te beantwoorden. ‘In het Antropoceen wil de mens de natuur beheersen. Maar ik geloof in een bio-inclusieve stad en streef ernaar om de juiste condities te scheppen waarop mensen, robots en ecologie kunnen samenwerken aan een nieuwe wildernis.’

interventies in de openbare ruimte

Met de subsidie van het Stimuleringsfonds besloot Oskam, die in zijn eentje vanuit zijn studio YSBRAND opereerde, samen te werken met Max Latour. In 2021 begonnen ze de start-up Urban Reef en betrokken een nieuwe, inspirerende werkplek op het RDM-terrein op Heijplaat in Rotterdam. Hier experimenteerden ze in samenwerking met drie stagiairs en BlueCityLab met zowel biomaterialen als met de vorm van objecten die natuurlijke omstandigheden nabootsen, zodat planten, insecten en dieren zich er graag vestigen. ‘Via interventies in de openbare ruimte geven we ecologische processen de ruimte te groeien. We stimuleren biodiversiteit, oplossingen voor klimaatadaptatie en mogelijk een paradigmaverschuiving in onze relatie met de natuur in de stad. Dat doen we door het bewustzijn voor onze leefomgeving te versterken’, vat Oskam samen.

biomaterialen

Om een materiaal te ontwikkelen dat poreus, duurzaam en bio-receptief is, voerden ze talloze experimenten met biomaterialen uit. ‘Het is net als koken. Het kost tijd om met de juiste ingrediënten en recepturen, na veel mislukkingen, gebalanceerde gerechten te maken. Met de hand hebben we klei gekneed en gemixt met koffie, mycelium, zaden, papier en bagger en allerlei sterktes, diktes en structuren geprint,’ zegt Oskam. ‘Daarnaast zochten we naar objectvormen die de groei van mycelium of planten het beste kunnen ondersteunen.’

stedelijk meubilair

Een gedeelde interesse in het ontwikkelen van complexe designs waarin functionaliteit en esthetiek nauw met elkaar verbonden zijn, leidde tot het ‘stedelijk meubilair’ voor mens en natuur. ‘We vroegen ons in het begin nog af of 3D-printen wel de meest geschikte vorm was. Maar na de eerste experimenten bleek dat je met computational design vormen kunt creëren die niet met een mal kunnen worden gemaakt of met de hand kunnen worden getekend. Met gebruik van algoritmes kun je complexe computergegenereerde objecten printen van een veelheid aan materialen en die zelf verder laten groeien,’ zegt Oskam.

microklimaten

Vooralsnog zijn twee objecten gerealiseerd die voor nieuw leven tussen het steen moeten zorgen. Zoo Reef lijkt met zijn organische vorm op een draakachtige ecokathedraal en is in eerste instantie bedoeld om fonteinen in stedelijke gebieden te vergroenen. Het object heeft 3D-geprinte structuren met een labyrint aan diverse ruimtes. Door ook te differentiëren in de oriëntatie ten opzichte van zon, wind en regen, ontstaan verschillende microklimaten. Rain Reef is een grillig gevormde, 3D-geprinte, regencollector die een regenpijp loskoppelt van het riool en bestaat uit een poreus materiaal. De complexe geometrie zorgt dat er zoveel mogelijk water wordt opgenomen en dat de variëteit aan microklimaten het potentiële groeioppervlak voor vegetatie vergroot. Het regenwater stimuleert biodiversiteit en creëert een buffer. Om dit te optimaliseren anticipeert de regencollector op de weersvoorspelling via ingebouwde sensoren.

katalysator

De Regeling Experiment bleek een katalysator om Urban Reef verder te laten groeien. Tijdens de Dutch Design Week 2021 toonde de start-up objecten met klaverzaden die ontkiemden tot jonge plantjes. De presentatie leidde onder andere tot een filmpje van het World Economic Forum, een uitnodiging om te exposeren op de Floriade 2022 en samenwerkingen met andere ontwerpbureaus. Ook ontstonden via het Stimuleringsfonds vruchtbare samenwerkingen, onder andere met TU Delft Landschapsarchitectuur (waar Oskam docent en onderzoeker is), TU Delft Robotic Building Lab (waar Latour aan verbonden is), de gemeente Rotterdam, BioArt Laboratories en Het Nieuwe Instituut. En met de subsidie van Citylab010 kan Urban Reef een grotere robotarm aanschaffen en meer onderzoek doen naar de mogelijkheid om sensoren in objecten te plaatsen die inzicht geven in microklimaten. ‘Op den duur willen we dat onze werkplek een platform wordt voor allerlei ontwerponderzoeken op sociaalecologisch gebied met als ambitie interdisciplinair samen te werken aan een levendiger en leefbaardere stad,’ zeggen de oprichters van Urban Reef.

Dit project werd in 2021 ondersteund vanuit de Regeling Experiment.

Tekst: Viveka van de Vliet