Innovatielabs
Wat kunnen we doen om de culturele en creatieve sector op de lange termijn wendbaarder en weerbaarder te maken? Makers, culturele instellingen en andere creatieve partijen gingen met die vraag aan de slag binnen het programma Innovatielabs. Tijdens twee edities werden via innovatieprojecten ideeën voor de sector onderzocht, getest en verbeterd.
Innoveren is een proces van uitproberen, bijstellen en leren. Niet elk project levert direct zichtbaar succes op, maar juist de uitdagingen en onzekerheden dragen bij aan nieuwe inzichten en kansen voor je praktijk of organisatie. Ze helpen je om flexibeler en adaptiever te worden. Dat is waar het bij wendbaarheid en weerbaarheid om draait.
Precies dit soort kennis is nodig om ook de culturele en creatieve sector wendbaarder en weerbaarder te maken. Door inzichten en ervaringen breed te delen, kunnen makers, culturele instellingen en creatieve bureaus van elkaar leren en elkaar versterken. In het programma Innovatielabs stond kennisdeling daarom centraal, al bleek dit in de praktijk niet altijd eenvoudig.
De dagelijkse realiteit dwingt veel organisaties om zich te richten op de korte termijn, mede door een subsidiesysteem dat vooral kortlopende projecten ondersteunt. Hoe dit te doorbreken? Tijdens de uitvoering van Innovatielabs zijn inzichten opgedaan en gebundeld in vijf aanbevelingen. Deze zijn bedoeld als bouwstenen voor een langetermijnvisie op de culturele en creatieve sector en gericht aan beleidsmakers en financiers.
aanbevelingen
Investeren in de toekomst vraagt om vertrouwen, omdat de weg naar een stip op de horizon onzeker is. Leg bij de beoordeling en begeleiding van projecten daarom meer de nadruk op het proces of de methode en minder op het eindproduct. Verschuif bij het financieren de focus van een concrete of specifieke uitkomst naar de impact die je wilt bereiken. In het programma Innovatielabs kregen projecten experimenteerruimte om met een aanzienlijk bedrag te werken aan een opgave in de sector. Projecten werden tijdens de selectieprocedure beoordeeld op het innovatieproces en het beoogde effect, in plaats van een gegarandeerde uitkomst.
Door voort te bouwen op inzichten uit verschillende maatschappelijke domeinen, ontstaat nieuwe kennis voor innovatie. Ontwerpers zijn bedreven om dit stap voor stap te doen met de ontwerpende aanpak: methodes om verschillende perspectieven te betrekken, de kracht van verbeelding in te zetten en innovaties te testen in de praktijk. Innovatielabs was een kruispunt van kennis en perspectieven doordat er verschillende domeinen samenkwamen: kunst, cultuur en de creatieve industrie, maar ook wetenschap en onderwijs. Zo deden vijf lectoraten gezamenlijk onderzoek naar de innovatieprocessen van de projecten. Deze domein-overschrijdende opzet stimuleerde de deelnemers om hun projecten voortdurend te bevragen en vraagstukken vanuit verschillende standpunten te doorgronden.
Het huidige subsidiebestel stimuleert individuele positionering, waardoor makers, instellingen en creatieve bureaus eerder concurrenten dan partners zijn. En dat is jammer, want nieuwe veerkracht in de sector vraagt juist om samenwerking en het bundelen van kennis, ervaring en inzichten, ook over landsgrenzen heen. Door meer kennis te delen, kan de sector beter inspelen op huidige en toekomstige uitdagingen. Met het programma Innovatielabs werd een benadering van financiering en ondersteuning verkend, waarbij kennisdeling centraal stond. Zo werden activiteiten georganiseerd en gefinancierd die niet alleen kennisdeling bevorderden, maar ook bijdroegen aan een bredere toepassing van de resultaten van de 33 innovatieprojecten.
Een nieuwe generatie makers beweegt zich vrijelijk tussen netwerken en disciplines, en maakt afwisselend gebruik van verschillende media, vormen en stijlen. Ook steeds meer culturele instellingen opereren buiten traditionele kaders. Musea en theaters bijvoorbeeld, experimenteren met nieuwe manieren om kunst en cultuur te produceren en te presenteren, gericht op een breder publieksbereik. Hierdoor worden nieuwe perspectieven zichtbaar en ontstaan verrassende verbindingen die innovatie stimuleren. Een subsidiesysteem dat vasthoudt aan smalle definities van disciplines belemmert deze ontwikkeling. Het is tijd om financiering en beleid zo in te richten dat niet de discipline, maar de vernieuwende kracht van de sector centraal staat.
In de culturele en creatieve sector is het gebruikelijk om te werken van project naar project of van termijn naar termijn. Een toekomstbestendige sector vraagt een meer strategische benadering, waarbij juist aandacht is voor de langere termijn en doorontwikkeling. Door makers en cultuurprofessionals beter toe te rusten met vaardigheden voor de lange termijn, waaronder het herkennen en opzetten van kansen voor waardecreatie, impact en financiering, kan de sector beter anticiperen op toekomstige ontwikkelingen. Strategische ontwikkelprogramma’s, zoals het kennis & community programma van Innovatielabs, dragen bij aan het lerend vermogen van de sector en helpen om gerichter te werken aan wendbaarheid en weerbaarheid.
33 innovatieprojecten
Het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie was een belangrijke uitvoeringspartner van het programma Innovatielabs, een initiatief van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Namens alle rijkscultuurfondsen en in samenwerking met CLICKNL schreef het fonds tweemaal de Open Call Innovatielabs uit, in 2021 en 2022. Deze call stond open voor innovatieve en experimentele projecten om de huidige uitdagingen in de culturele en creatieve sector aan te pakken en de veerkracht van de sector te vergroten. Veel makers, culturele instellingen en andere creatieve partijen reageerden. Uit al hun ideeën zijn de eerste editie zestien projecten en de tweede editie zeventien projecten geselecteerd.
onderzoek
Om kennisontwikkeling voor de culturele en creatieve sector te stimuleren, initieerde CLICKNL een onderzoek naar de 33 projecten van Innovatielabs. Regieorgaan SIA, financier van praktijkgericht onderzoek, gaf vijf lectoraten van verschillende hogescholen en kunstacademies de opdracht om dit onderzoek uit te voeren. Aan de hand van overkoepelende thema’s heeft een team van lectoren en onderzoekers dwarsverbanden tussen de doelen en de gehanteerde methoden van de projecten in kaart gebracht. Daarnaast formuleerden zij vijf lessen met het oog op toekomstige innovatieprogramma’s voor de sector.
kennis & community
Naast financiële ondersteuning bood het programma Innovatielabs ook coaching en begeleiding. Het Stimuleringsfonds en CLICKNL organiseerden community-bijeenkomsten waar ervaringen werden gedeeld en (tussentijdse) resultaten werden gepresenteerd. De deelnemers werden gestimuleerd om kritisch mee te denken over elkaars innovatieprojecten en hun kennis en inzichten te delen met de sector. Coaches ondersteunden dit proces door de deelnemers te helpen reflecteren op de voortgang van hun project. Hoewel elk innovatieproject uniek was en vroeg om een eigen aanpak, zagen de coaches in alle projecten drie terugkerende thema's die bepalend waren voor het innovatieproces: geld, tijd en vaardigheden.
exposities tijdens dutch design week
De projectresultaten van beide edities van Innovatielabs zijn getoond tijdens Dutch Design Week in Eindhoven. In oktober 2023 presenteerde de expositie Innovationlabs #1: The Living Archive de zestien projecten uit de eerste editie, aangevuld met een Open Lab waar bezoekers innovaties konden testen. Een jaar later volgde Innovationlabs #2: The Growing Archive met de zeventien projecten uit de tweede editie. De exposities brachten bezoekers, makers en organisaties uit de culturele en creatieve sector bij elkaar door middel van interactieve presentaties, demonstraties en bijeenkomsten. Het Klokgebouw, waar beide exposities plaatsvonden, trok 60.000 bezoekers in 2023 en 58.000 in 2024.
Ontdek ook
Innovatielabs #2: The growing archive
Innovationlabs presents The Living Archive
Innovatielabs #2 – 17 projecten geselecteerd
LFMC: 'Verhalen vertellen en meerstemmigheid is iets wat in ons zit.'
Open Call Innovatielabs #2
blijf gestimuleerd
blijf gestimuleerd
